De geschiedenis van de Pijp
De komst van de Industriële revolutie.
In de negentiende eeuw startte in Europa de industrialisatie. Overal verschenen fabrieken en treinen. Veel mensen verhuisden van het platteland naar de steden om te werken in de nieuwe fabrieken. Ook voor Amsterdam had de industrialisatie grote gevolgen.
Een verkrotte woninge aan de Batavierstraat (Jodenbuurt)
Door de grote toestroom van arbeiders verdubbelde het aantal inwoners van de stad. Het was door het tekort aan woningen niet mogelijk om al deze mensen van een huis te voorzien. Veel buurten zoals de Jodenbuurt (rondom het Waterlooplein) en de Jordaan raakten hierdoor overbevolkt en verkrot.
Extreme armoede
Leven in Amsterdam was toen voor veel mensen geen pretje. De klassenverschillen in de samenleving waren gigantisch en een bestaan onderaan de maatschappelijke ladder was verschrikkelijk.
Een arbeidersgezin in een kelderwoning aan de Nieuwe Spiegelstraat.
De onderste lagen van de bevolking, vooral arbeiders, leefden vaak in extreme armoede, en woonden in slecht onderhouden en donkere kelderwoningen.
Een krotwoning in de Korte Koningsstraat. Bron: Beeldbank Amsterdam
Doordat veel gezinnen over onvoldoende sanitaire voorzieningen beschikten veranderden veel buurten in een broedplaats voor ziektes. (zie afbeelding 1, 2, 3,4)
Amsterdam ontwikkelt zich.
Door deze slechte maatschappelijke toestanden ging Amsterdam zich in de negentiende eeuw op stedenbouwkundig en maatschappelijke vlak ontwikkelen.
Zo zette Samuel Sarphati (1813-1866) zich onder andere in voor een vuilnisophaaldienst en schonere buurten voor arbeiders. Hem kennen we nu vooral van een monument in het Sarphatipark.
Ook werden culturele en recreatieve voorzieningen zoals het Vondelpark (1865), het concertgebouw (1888), het Centraal Station (1889) en Artis (1883) gebouwd.
Uitbreidingsplan van Niftrik (1867)
Een laatste belangrijk opgave was het oplossen van het woningtekort. Er werd besloten om Amsterdam uit te breiden. Stadsingenieur Jacobus van Niftrik uit 1867 maakt hiervoor als eerste een plan.
Het uitbreidingsplan van Niftrik. Bron: Beeldbank Amsterdam
Het plan van Niftrik was vooral gericht op de bouw van verschillende arbeiderswijken. Ook was er veel ruimte voor groen en grote pleinen en boulevards zouden de arbeiderswijken uitstraling moeten geven. De stadsuitbreiding zou als een halve cirkel om de oude binnenstad worden gelegd.
Locatie van het centraal station
In zijn plan had van Niftrik ook een Centraal station getekend, Amsterdam had tot 1889 namelijk nog geen Centraal Station. Van Niftrik’s idee was om het Centraal Station op de plek waar nu het Sarphatipark staat te bouwen. Op de kaart zie je de plek tussen de 2 grote parken met stervorm.
Onbetaalbaar
Als je nog eens goed naar Plan Niftrik (1866), valt je misschien op dat het plan niet echt overeenkomt met de kaart van Amsterdam zoals wij die nu kennen. Dit klopt ook, het plan was namelijk veel te duur om te worden uitgevoerd. De geschiedenis van de Pijp begon al onbetaalbaar.
Plan Kalff (1875): het Amsterdam waar wij nu in leven.
Gelukkig was er het alternatieve plan van stedenbouwkundige Jan Kalff. Plan Kalff zat wel iets anders in elkaar. Er was veel minder ruimte voor groen, en het Sarphatipark werd gebouwd op de plek waar volgens van Niftrik het Centraal Station moest komen.
Plan Kalf (1875). Bron: Beeldbank Amsterdam
De ingetekende straten waren smal en het gesloten bouwblok (vier straatwanden met daarin een binnentuin) was het dominante bouwtype (afbeelding gesloten bouwblok de pijp). Plan Kalff zou onder andere de bouw van de Dapperbuurt, de Kinkerbuurt en de Pijp betekenen zoals wij die nu kennen.
De hedendaagse Pijp
De aanleg van de Pijp, die officieel buurt-YY heette, was dus onderdeel van de stadsuitbreiding die de ‘negentiende eeuwse gordel’ wordt genoemd. De naam ‘buurt YY’ kwam doordat Amsterdam in de 19e eeuw was verdeeld in 50 buurten, die met letters werden aangeduid.
Gesloten bouwblokken aan de Ruysdaelkade en Albert Cuypstraat.
De Pijp zou haar hedendaagse naam te danken hebben aan haar functie als ‘doorstroom-pijp’. Waar de mensen zich door de spreekwoordelijk ‘Pijpen’ (van der Helst-, de Ferdinand Bol-, de Hemony- en de van Woustraat) naar de oude binnenstad verplaatsten. Tegenwoordig is de Pijp een hip en multicultureel stadsdeel, wat door haar tal van cafeetjes, barretjes en eettentjes de uitgelezen plek is om een gezellige vrijdagavond te hebben.
Meer:
Bekend van
