Hoe de Jordaan in Amsterdam, de Jordaan werd
Foto door: IISG
De Jordaan is één van de populairdere wijken van Amsterdam. De geschiedenis van de Jordaan begon niet met goede koffiezaken en cafétjes. Daarom neem ik je mee in de geschiedenis van de Jordaan.
Het ontstaan van de Jordaan
De aanleg van de Jordaan had net als veel andere wijken in Amsterdam te maken met de groeiende bevolking van Amsterdam. In 1600-1650 is de bevolking bijna verdriedubbeld.
Kaart van de stadsuitbreiding, duidelijk zichtbaar: de Jordaan en de grachtgordel.
De wijk was onderdeel van de stadsuitbreiding 'Derde Uitleg', die plaatsvond in 1613. Voor ons klinkt de naam Jordaan heel normaal, maar oorspronkelijk was dit niet de naam van de wijk. In de Derde Uitleg heette de wijk namelijk 'Het Nieuwe Werck'.
Jordaan komt van het Franse Jardin
Volgens een zeventiende eeuwse verklaring komt de naam Jordaan door de komst van Franse migranten. Franse migranten (vooral gevluchte protestanten) die in de wijk woonden wisten de weg naar hun huis te vinden door steeds te vragen naar een tuin die gelegen was aan de Elandstraat. Als ze bij deze tuin waren konden ze hun huis gemakkelijk vinden. Het woord jardin betekent in het Frans 'tuin'. Later zou dit veranderen in jordaan.
Straatnamen verraden de geschiedenis
Als je vandaag de dag een rondje door de wijk wandelt vertellen de straatnamen ons nog steeds veel over de werkzaamheden die zich in het gebied afspeelden. Zo hangt de naam van de gedempte Elandsgracht samen met het feit dat er op deze plek veel werd gehandeled in elandshuiden. Deze elandshuiden waren afkomstig uit Archangelsk, een stad in Rusland, en werden verwerkt in Amsterdam.
De Looiersgracht en Huidenstraat die in de omgeving van de Elandsgracht liggen, wijzen op de handel en bewerking van dierenhuiden. Tegenwoordig is de Jordaan misschien wel één van de bekendste en gezelligste buurten van de stad en is het soms lastig om voor te stellen dat de wijk er ooit zo slecht bij lag.
Jordaan als opvangwijk
Tegenwoordig twijfelt niemand er meer aan dat de Jordaan misschien wel dé bekendste volksbuurt van Nederland is. Dat volkse karakter van de buurt ontstond al snel na de aanleg.
Dit kwam doordat de luxe grachtengordel (bedoelt voor de rijken) direct aan de Jordaan lag. De grachtengordel bestaat uit de bekende grachten: de Prinsengracht, de Keizersgracht, de Herengracht en Singel. Het ezelsbruggetje Piet-Koop-Hoge-Schoenen komt hier nog steeds goed van pas om de volgorde van de grachten te onthouden!
Het gebied achter de Prinsengracht (de Jordaan) was zo een soort opvangwijk voor mensen die met hun werk het woongenot van de rijken aan de gracht zouden verstoren. Dat de Looiersgracht bijvoorbeeld in de Jordaan ligt heeft hiermee te maken. Bij het wassen van leer door leerlooiers kwam namelijk een ontzettende stank vrij. Het was natuurlijk ondenkbaar dat de rijken aan de gracht deze stank zouden ruiken.
Arm en rijk
De Prinsengracht was zo de scheiding tussen de wereld van de rijken aan de grachtengordel, en de middenklasse in de Jordaan. De Prinsengracht werd hierdoor vaak als minder luxe gracht gezien dan de Keizers-, Herengracht of Singel.
Het is bijna niet voor te stellen dat de Jordaan in de eerste helft van de negentiende eeuw de op één armste wijk van de stad was. Alleen de Jordenbuurt van Amsterdam was nog armer. Anno 2022 is de Jordaan één van de duurste en populairste buurten in de stad.
Foto door: IISG
'Open riolen'
De omstandigheden in de negentiende eeuwse Jordaan waren niet best. Grote gezinnen, met soms wel negen kinderen, leefden in vochtige en verkrotte woningen. Ook werd vuil op straat gegooid en tijdgenoten schreven 'Zoolang nog tal van grachten niets meer dan open riolen zijn'.
De smerige toestanden kwamen tot een hoogtepunt toen in 1832 de cholera uitbrak. Een oorzaak van de ziekte zouden de 'kwaadaardige dampen' zijn die opgestegen waren uit verschillende grachten. Ook zou het water in de gracht zo smerig zijn dat er in 1894 in de krant stond dat 'Toen de Elandsgracht nog niet gedempt was, kon deze sloot wegen onvoldoende strooming en andere oorzaken reeds voor de gezondheid schadelijk genoemd worden'.
Om verspreiding van de giftige dampen te stoppen zouden de grachten moeten worden gedempt. Zonder deze ingreep zou de Jordaan elf grachten hebben geteld, in plaats van de vijf grachten die we nu kennen.
Andere informatie over de Jordaan in Amsterdam:
